Қирғизистон Конституциявий суди биноси. «Фарғона» фотосурати
Қирғизистон Конституциявий суди 2025 йил 10 декабрда конституциявий тузатиш орқали ўлим жазосини тиклашни қабул қилиб бўлмайдиган ва қонуний жиҳатдан имконсиз деб топди ва бу таклифни Конституция ва мамлакатнинг халқаро мажбуриятларига зид деб топди.
Қирғизистон Конституциявий суди пресс-релизига кўра, суд Президент Садир Жапаров администрациясининг болаларни зўрлаш ва зўрлаш билан боғлиқ қотиллик учун ўлим жазосини қўллашга рухсат берувчи тузатишлар лойиҳаси бўйича апелляциясини кўриб чиқди. Конституциявий суд ўз таҳлилида таклиф қилинган тузатишларнинг Асосий Қонунга яхлит тизим сифатида мос келишини ва уларнинг асосий инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳамда давлатнинг демократик табиатига асосланган конституциявий тузум асосларига таъсирини кўриб чиқди.
Барча омиллар кўриб чиқилганидан сўнг, суд ўлим жазосини тиклаш Асосий Қонунга зид деган хулосага келди.
Суд инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари Конституцияда энг олий қадрият сифатида мустаҳкамланганини таъкидлади. Суд қарорида таъкидланишича, уларни амалга ошириш кафолатлари тизими конституциявий тузумнинг асосини ташкил этади ва Асосий Қонунга рухсат этилган ўзгартиришлар чегараларини олдиндан белгилайди. Кафолатларнинг барқарорлиги ва изчиллиги шахс ва унинг қадр-қимматининг устуворлигини ифодалагани учун ҳуқуқларни ҳимоя қилиш (non‑regress) даражасида «қайтарилмаслик»га йўл қўйилмаслигига алоҳида урғу берилади. Шу нуқтаи назардан, ўлим жазосини тақиқлаш ва яшаш ҳуқуқининг устуворлигини тан олиш нафақат норматив, балки чуқур қадриятга ҳам эга.
Конституциявий суд масаланинг халқаро-ҳуқуқий жиҳатини ҳам ишора қилади. Қирғизистон Республикаси Конституциясида халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган тамойиллари ва нормалари мамлакат ҳуқуқий тизимининг ажралмас қисми экани белгиланганлиги сабабли, давлат ички қарорлар қабул қилишда ратификация қилинган шартномаларга риоя қилишга мажбурдир. Шартномалар ҳуқуқи тўғрисидаги Вена конвенциясига таяниб, суд давлат халқаро шартномага риоя қилмасликни ўзининг ички қонунчилиги билан оқлай олмаслигини ва шартноманинг бекор қилиниши ёки тўхтатиб турилиши унда белгиланган шартлар билан қатъий чекланганини таъкидлайди.
Конституциявий ва халқаро ҳуқуқий далиллар жамийлигига асосланиб, Конституциявий суд ўлим жазосини конституциявий тузатиш орқали тиклаш Асосий Қонунга зид ва йўл қўйиб бўлмайдиган ҳамда қонуний жиҳатдан имконсиз деган хулосага келди. Шунинг учун Конституцияга ўзгартириш киритиш тўғрисидаги қонун лойиҳасини референдумга қўйиш мумкин эмас ва уни илгари суриш бўйича барча процедуралар Конституциявий суд хулосаси кучга киргандан сўнг тўхтатилади.
